İslamiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez. Gündüz gibidir; göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan, yalnız kendine gece yapar. Hayatımızın bekası, imanın ve sıdkın ve tesanüdün devamıyladır... Vicdanın ziyası, ulüm-u diniyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacıyla hakikat tecelli eder. İftirak ettikleri vakit, birincisinde taassup, ikincisinde hile, şüphe tevellüd eder.

Marifetullah'ın burhanları nefesler kadar hadsizdir. Marifet-i Nebinin burhanları dahi nüfus-u mü'minin kadar muhtelif şahsiyetler ile tezahür eder. Demek şu enfas-ı halaik miktarında ve bu nüfus-u ehl-i iman adedinde layuad burhanların netice-i yeganesidir. Evet muvaffak bir nazar, kainatın her zerresinin her halinden vücud-u Sanii, hem peygamberin her bir hal, kal, fiilinden sıdk-ı nübüvvetin şuaını görür.

Nasıl bir kitabın her bir harfi, kendi nefsini ve kendi vücudunu bir harf kadar gösterir ve bir vecihle kendi nefsine ve vücuduna delalet eder. Lakin katibini on kelimeyle tarif eder ve birkaç vecihle gösterir.

Tarih bize gösteriyor ki, İslam ne derece dine temessük etmişse temessük etmişse terakki etmiş, ne vakit dinde zaaf göstermişse tedenni etmiştir. Başka dinde, bilakis, kuvveti zamanında vahşet, zaafı zamanında temeddün hasıl olmuştur. Ey ehl-i İslam! İşte, küre-i zemin gibi ağır ve alem-i İslamiyete çökmüş olan mesaib ve devahiye karşı nokta-i istinadınız, muhabbetle ittihadı, marifetle imtizac-ı efkarı, uhuvvetle teavünü emreden nokta-i islamiyettir.

Resul-i Ekrem Aleyhisalatü Vesselamın, çendan her hali ve her tavrı harikulade olmak lazım değildir. Çünkü Cenab-ı Hak onu beşer suretinde göndermiş, ta insanın ahval-i içtimaiyelerinde ve dünyevi, uhrevi saadetlerini kazandıracak a'mal ve harekatlarında rehber olsun ve imam olsun ve her biri birer mu'cizat-ı kudret-i ilahiye olan adiyat içindeki harikulade olan san'at-ı Rabbaniyeyi ve tasarruf-u kudret-i ilahiyeyi göstersin. Eğer ef'alinde beşeriyetten çıkıp harikulade olsaydı, bizzat imam olamazdı; ef'ali

xHâlık-ı Rahîm, nev-i beşere verdiği nimetlerin mukabilinde şükür istiyor. İsraf ise şükre zıttır, nimete karşı hasâretli bir istihfaftır. İktisat ise, nimete karşı ticaretli bir ihtiramdır.

xZîhayat cisimlerin zerrâtı içinde, çekirdek ve tohumdaki gibi, bir kısım zerreler öyle mânevî bir nura, bir letâfete, bir meziyete mazhar oluyorlar ki, sair zerrelere ve o koca ağaca bir ruh, bir sultan hükmüne geçer. İşte, azîm bir ağacın bütün zer...

xKâinatta, hususan zemin yüzünde, dehşetli ve daimî bir faaliyet ve hallâkıyetin intizamla cereyanı içinde merhametkârâne, müdebbirâne bir rububiyet-i mutlaka, hadsiz zîhayatların istiânelerine ve fiilen ve halen ve kalen istimdatlarına ve duaların...