Orta Asya'daki Ozanlık geleneğinin Anadolu'daki Aşıklık geleneğine dönüşmesinde en etkili şehirlerden biri olan Erzurum, kültür sahasında pek çok âşığı yetiştirmiştir. Bu aşıklardan birisi de Aşıklık geleneğinin Anadolu coğrafyasında yavaş yavaş irtifa kaybettiği bir dönemde dünyaya gelmiş ve şiirlerindeki farklı üslupla geleneğe yeni bir renk ve heyecan getirmiş Narmanlı -Aşık Sümmani'dir. Sümmani şiirlerini kendine has bir üslup ve hava ile yorumlayarak Türk Aşıklık geleneğine ve musikisine 'Sümmani Ağzı

Hezliyat (şakalar-latifeler) türünün en güzel örneklerinden olan Mirat-ı Cünûn-Delilerin Aynası toplumdaki normal dışı tiplerin ve durumların hiciv-mizah usulü ile anlatıldığı bir eser. Stendhal, romanı "sokağa tutulan ayna" olarak tanımlamıştı. Yenişehirli Avni de, eserinde sokağa ya da topluma ayna tutmakta; yalnız onun aynası, Stendhal'dan farklı olarak sadece normal dışı tipleri göstermektedir. Toplum normlarının sınırlarını aşan kişilerin hareket, tutum ve davranışlarını, gözlemlerine dayanarak anlata

Erzurum, Türk kültür ve sanat hayatının önemli merkezlerinden biridir. Yetiştirdiği edebî ve tarihî şahsiyetlerle adından sık söz ettiren şehir, Âşık şiiri geleneği içerisinde özellikle Sümmânî tarafından temsil edilmektedir. Sümmânî, Âşık şiiri geleneğinin mihenk taşlarından biri olduğu için; bu edebiyat türünde onun ayrı bir yeri vardır. Ne var ki o, son yıllara kadar araştırmacılar tarafından hep göz ardı edilmiş ve gerekli ilgiyi görmemiştir.Sümmânî hakkında zamanında geniş bir çalışıma yapılmadığı için