Edebiyatta mantık iltizam olunmaz: Çünkü maksad-ı edebiyât fikir ve his ve hayalce olan mehasin ve bedayii meydân-ı zuhûra çıkarmaktır. Bu maksat husul bulurken yazılan şeylerde mantıka mutabakat olup olmadığını aramak -kimi imlâ bilmeden kimi manâ anlamadan mesâil-i edebiyyeye karışmak.. temyîz-i âsâr u eşâra kalkışmak cüret-i câhilânesini ızhardan çekinmeyen nev-zuhûr tenkitçilerden başka- kimsenin hatırına bile gelmez! Mesela bir şair (iki ile iki yine iki eder) diyebilir. Fakat öyle bir mevkide, öyle bir güzel surette söyler ki siz bu kaziyenin (iki kere iki dört eder) bedahetiyle tearuzunu zihninizde hissedemezsiniz. İşte bir hakîkat-i edebiyye de budur demek olur ki sanâyi-i tahyîliyye yerinde olmak şartıyla yine tabiat ve hakikat dairesinde bulunur. (Takdîr-i Elhân)

Ancak böyle sırf ahlâka dair hakikatler kuru şeyler olduğundan bazı istiarat ve teşbihat ile tebdîl-i tavr ettirilmedikçe nazım dairesine girseler bile şiir addolunacak kadar letafeti hiçbir lisanda haiz olamazlar. (Kudemadan Birkaç Şair)

Onlara diyebilir miyim ki: Sanatın maksadı güzelliktir. Güzellik ise bir şeye münhasır değildir. Şekle ait olan meşreb ihtilâfı tabiattaki.. sanattaki mâhiyyet-i hüsn-i mücerredi bozamaz. Siz fırtınalar.. ateşler.. kanlar içinde azametiyle doğan güneşe meftunsunuz. Ben zulmetler.. sükûnetler içinde zayıf zayıf parlayan hilâl-i sehere âşıkım!. (Pejmürde)

Kadınlar en güzel şiirlerin mülhimi.. en dil-pesend hislerin muharriki.. belki bizzat şiirdirler. Kadınlar olmasa hiçbir millette edebiyât-ı âliyye vücut bulmaz. Şark ve garbın o büyük şairleri o meşhur edibleri yetişemez. Meselâ İngiltere bir Şekspire.. Fransa bir Victor Hugoya malik olamazdı. İtikd-ı hakîrânem budur ki bizde dahi edebiyât-ı sahîha kadınların bilfiil himmetiyle meydana gelecek. Çünkü ricalin elinde letâfet-i asliyye ve zerâfet-i tabîiyyesini kaybeden lisân-ı tahrîr kadınlarımızdan zuhur edecek şairelerin.. edibelerin zevk-ı selîmleriyle yoluna girecektir. Lâkin kadınları şimdilik teşvîk hüner-verân-ı erbâb-ı kaleme aittir. (Takrizat)

Recaîzade Mahmut Ekrem Külliyatının ikinci cildi, üstadın edebiyat üzerine düşüncelerini bir araya getiren -Talim-i Edebiyat dışındaki- kitaplarını barındırıyor.