Tarih üzerine düşünmek, ölmüş-gitmiş olanlarımızı yeniden aramıza taşıma işidir. Bu yolla tarihe sahip çıkma girişimidir. Bunu sağlıklı yapamazsak ölmüş-gitmiş kimi alçakların "oyuncağı" olabiliriz; çünkü tarih, yalnızca dürüstlerin değil, alçakların da tarihidir, ortak tarihtir ya da tarih içinde tarihtir. Eksikliği yaşam "bağışlamaz", "boşluk" da tanımaz; ne olup ne bitiyor demeye fırsat bulamadan tarih "egemenin hizmeti"ne girer ya da bizler bu tarihin "hizmetçisi" oluruz. Böylesi bir son yakalandığında, "ölüler yaşayanları bir bir gömmeye" başlar. Yaşamın geleceğine egemen olmak istiyorsak "zamanı yutmak", kendimize egemen olmak istiyorsak "yutulan zamanı gözlemek durumundayız.

Geçmiş olayların tarihsel özelliği, ancak "geleceğe" katkıları ortaya çıktığında tam olarak anlaşılabilir: Aradan altıyüz yıla yakın süre geçti, tam anlamıyla "gelecek zaman"da sayılırız; bilmek için "yeterli zaman" geçmiştir. Kaynaklar, boş bir evde duran "hayaletler" gibidir; tarihle sulanabilirse sulanıp canlandırılabilirse "hayalet" olmaktan çıkıp aramıza katılabilirler. Hayaletlerin aramıza katılması "geçmişimizle çiftleşmek" anlamına gelir ki "doğum" kaçınılmazdır.

Bizler Şeyh Bedreddini Nazım Hikmetin "Şeyh Bedreddin Destanı"ndan öğrendik: Nazım Hikmet, isyanın geçtiği tarih kesitine, koğuşun demir parmaklıklarına yanaşan ve Tornacı Şefikin gömleğini giyen Börklüce Mustafanın dervişlerinden birinin "ruhu" ile yolculuk etmişti. Biz ise Bedreddinin kavga düşünce dünyasına, "yaşamın sonuncu kaynağı olduğuna inanılan ve canı taşıdığı kabul edilen", ondan bize ulaşan tek "kanıt" durumunda bulunan "kemikleri" ile seyahat edeceğiz. Kemiklerden oluşan "iskelet", geriye taşındığında "bin bir can edinir, bin bir dona bürünür"; geçmişin orasında-burasında "bedensiz dolaşan ve beden beden" diye çığrışan Bedreddin müridlerini "uçurup" aramıza taşıyıverir. Bu aslında "söze gelmek sözle gelmek", yeni bedenlerde "yorumlanmak", yani "davranışa dönüşmek", bu yolla geleceğe taşınıp "ölümsüzleşmek ölmeden evvel ölmek ya da yaşarken dirilmek" demektir. Nazım Hikmetin Şeyh Bedreddin Destanının sonuna eklediği Ahmedin öyküsü, bu tasarıma çarpıcı bir örnektir. Ahmedin dedesi ile muhabbet eden erenler, tok ve kararlı bir sesle şöyle der:

-"İsa peygamberin ölüsü etiyle, kemiğiyle, sakalıyla dirilecekmiş. Bu yalandır. Bedreddinin ölüsü, kemiksiz, sakalsız, bıyıksız, gözün bakışı, dilin sözü, göğsün soluğu gibi dirilecek. Bunu bilirim işte".. Bedreddin yine gelecek diyorsak, sözü, bakışı, soluğu bizim aramızdan çıkıp gelecektir, diyoruz..

...ve yazarken
Simavneli "Teshil"ini
Torlak Kemalle Mustafa
öptüler
şeyhlerinin elini.
Al atların kolanını sıktılar.
Ve İznik kapısından
dizlerinde çırılçıplak bir kılıç
heybelerinde el yazma bir kitapla çıktılar...
Kitaplarının adı:
"Varidat"dı