Namık Kemal'in 1880-1883 yılları arasında cüzler hâlinde yayımlanan Cezmi'si, Türk edebiyatındaki ilk tarihî romandır. Eserde 16. yüzyılda Osmanlı ile İran arasında, Doğu Anadolu, Kafkasya ve Kırım toprakları üzerindeki hâkimiyet mücadelesi konu edilir. İran seferine katılan asker-şair Cezmi, Kırım Hanı Adil Giray, İran şahının karısı Şehriyar, saraya mensup Perihan Cezmi'nin başlıca kahramanlarıdır. Olaylar, İstanbul'da başlar; ancak büyük bir bölümü İran sarayında geçer. Tanpınar dahil birçok eleştirmen, romanın ‘ittihad-ı İslâm' düşüncesini işlediği hususunda hemfikirdir.

Roman, aslına sadık kalınarak yeni harflere aktarılmış, sadeleştirilmemiştir. Ancak günümüz okurunun anlayamayacağı kelime ve tamlamaların sözlük anlamları ilgili sayfanın altında verilmiştir. Bunun dışında bazı eklerin ve ünlü/ ünsüz harflerin yazımında günümüz imlasına uyulmuştur.