1. Topluluk hukukuyla ilk temasım asistanlık dönemimde başladı. Harvard Law School'da "master" çalışmamı bitirdikten ve doktoramı verdikten sonra, 1962 ve 1963 yıllarında Strasbourg'da "Faculté Internationale pour l'Enseignement de Droit Comparé"nin "Mukayeseli Hukuk Bahar Kursları"na (Session printemps de droit comparé) devam etmekteydim. 1960'lı yıllarda, Strasbourg Üniversitesinde genellikle "Mukayeseli Hukuk" kurslarından sonra, o zaman adı "Avrupa Ekonomik Topluluğu" (EEC; CEE; AET) olan Topluluk hukukuna ilişkin temel sorunların incelendiği programlar (Programme d'Études sur Les Organisations Européennes) düzenlenir ve bu programlarda, AET'nin önemli hukukçuları Topluluk hukukunun güncel sorunlarını anlatırlardı. Genç bir "Mukayeseli Hukuk" asistanı olarak sadece Mukayeseli Hukuk kurslarını değil; Topluluk hukukuna ilişkin programlara da büyük bir merak ve heyecanla katılmaktaydım.
2. Daha sonraki yıllarda Topluluk hukukuyla ilişkilerimi, 1970'li yıllarda üyesi; şimdilerde ise "muhabir üye"si olduğum "Alman Mukayeseli Hukuk Derneği"nin (Deutsche Gesellschaft für Rechtsvergleichung) her iki yılda bir düzenlenen kongreleri vasıtasıyla sürdürmekteydim. Bu derneğin "Avrupa Hukuku" (Wissenschaftliche Gesellschaft für Europarecht-Fachgruppe für Europarecht) bölümünün üyesiydim. Her iki yılda bir bir Alman üniversitesine giderek "akademik hava"yı soluklamak ve o tarihlerde Topluluk hukukunun en önemli kişileri olan Aubin'i (Prof. Dr. Bernhard C.H. Aubin, Europa Institut, Saarland) ; Constantinesco'yu (Prof. Dr. Léontin Jean Constantinesco, Europa-Institut, Saarland) ; Zuleeg'i (Prof. Dr. Manfred Zuleeg, Bonn); Ipsen'i (Prof. Dr. Hans Peter Ipsen, Hamburg); Mestmaecker'i (Prof. Dr. Ernst-Joachim Mestmaecker, Max-Planck Institut für auslaendisches und internationales Privatrect); van der Meersch'i (Prof. Dr. Walter Ganshof van der Meersch, l'Institut belge de droit comparé; l'Institut interuniversitaire de droit comparé; l'Institut de droit européen) dinlemek; sonradan arkadaş olduğum Georg Ress'le (Prof. Dr. Europa Institut, Saarland); Michael R. Will'le (Prof. Dr., Europa Institut, Saarland); Eike von Hippel'le (Prof. Dr. Hamburg); Hans Claudius Taschner'le (Prof. Dr. Em.); Marschall von Bieberstein'la (Prof. Dr. Wolfgang Freiherr Marschall von Bieberstein, Direktor des Instituts für internationales Privatrecht und Rechtsver-gleichung, Bonn); Aldo Frignani'yle (Prof. Dr. Torino); Ewoud Hondius'la (Prof. Dr., Molengraaf Instituut voor Privatrecht, Universiteit Utrecht); Marcel Storme'yle (Prof. Dr.,Universiteit Ghent) görüşmek; Strasbourg'da, Hamburg'da, Freiburg/i.Br'de, Bruxelles'de, Utrecht'te, Roma'da, Bonn ve München'deki "café"lerde "Avrupanın birleşmesi" ve bir "Avrupa Birleşik Devletleri" yaratmanın tutkusu içinde araştırmalar yapan genç asistanlarla bir arada bulunmak gerçekten büyük bir mutluluktu.
3. 1973 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Mukayeseli Hukuk dersleri vermeğe başladığımda da, ders konularımın bir bölümünü Topluluk hukuku oluşturmaktaydı. Mukayeseli Hukukun diğer konularında da, mutlaka Topluluk hukukuna yollamalarda bulunma; Topluluk hukukundaki gelişmeleri izleme; değerlendirmeler yapma; yeni oluşumları ve eğilimleri öğrencilerime aktarma alışkanlığını edinmiştim. Özellikle "hukukların birleştirilmesi" ya da "uyumlaştırılması" konularını anlatırken Topluluk hukukuna mutlaka başvurmaktaydım. "Hukukların denkleştirilmesi" (Rechtsangleichung) ya da "yakınlaştırılması" (rapprochement) bakımından Topluluk hukukundaki "yönergeler"in (directives; Richtlinien) "amaca çok uygun" ve "zarif bir araç" olduğunu söyleyen hocam Konrad Zweigert'in (Prof. Dr. Direktor des Max-Planck-Instituts für auslaendisches-und internationalesd Privatrect) sözleri her zaman aklımdaydı. Genel olarak tüm çalışmalarımda, Türk hukukunun yürürlükteki durumu ve çözümlerini Topluluk hukukunun ışığında değerlendirmekte; "olması gereken hukuk"a (de lege ferenda) ilişkin önerilerimi de kural olarak Topluluk hukukunu göz önünde bulundurarak yapmaktaydım. 1972 yılında "Albert-Ludwigs- Universitaet"de (Freiburg/i. Br.) "Avrupa Şirketi"ne (SE; Societas Europaea; European Company) ilişkin gelişmeler üzerine çalışırken, "Avrupa Anonim Şirketi" projesiyle ilgili çalışmalar yapan Pieter Sanders Komisyonu (projet d'un statut des sociétés anonymes européennes) üyesi hocam Prof. Dr. Ernst von Caemmerer'den en yeni gelişmeleri dinlemek büyük bir ayrıcalıktı. Bu çalışmalar yıllar sonra 2157/2001 sayılı Avrupa Şirketi Statüsüne İlişkin Konsey Tüzüğü'yle (Council Regulation (EC) No. 2157/2001 of 8 October 2001 on the Statute for a European Company [SE]) sonuçlanacaktı.
4. 1970'li yıllarda İstanbul Hukuk Fakültesi'nde "Avrupa Hukuku Araştırma ve Eğitim Merkezi" (AHAEM) kurulmuştu. Bu Merkez, 1980'li yıllarda Türk üniversitelerinin özerkliğini yokeden YÖK düzeninden sonra "Avrupa Hukuku Araştırma ve Uygulama Merkezi"ne dönüşecekti (AHAUM). AHAEM'in ilk müdürü olan rahmetli hocalarımdan biri mukayeseli hukukçu olmamı ve Topluluk hukuku alanındaki çalışmalarımı göz önüne alarak beni de Yönetim Kuruluna almışken; ikinci dönemde nedense bu Merkezin etkinliklerinden uzakta kalmam uygun görülmüş; Yönetim Kuruluna benim yerime, o tarihlerde Topluluk hukukunu daha az bilen bir meslektaşın getirilmesi amaca daha uygun bulunmuştu. Böylece, İÜ Hukuk Fakültesinde Topluluk hukukunu yakından izeleyen bir araştırıcı olduğum halde AHAUM etkinliklerinden uzaklaştırılmış olmaktaydım. (AHAUM'a sonradan değerli meslektaşım Prof. Dr. Ünal Tekinalp atanacak; onun döneminde de bu Merkez önemli bir gelişim gösterecektir.)
...